Thanh toán bằng ngoại tệ có làm hợp đồng vô hiệu? Luật sư giải đáp

Trong kinh doanh, hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên về quyền và nghĩa vụ dân sự. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam ký kết hợp đồng có thỏa thuận sử dụng ngoại tệ (USD, EUR…) nhằm ổn định giá trị giao dịch. Tuy nhiên, theo pháp luật Việt Nam, việc này có thể vi phạm quy định quản lý ngoại hối và dẫn đến rủi ro hợp đồng bị vô hiệu.

1. Thanh toán bằng ngoại tệ trong hợp đồng có vi phạm pháp luật?

Căn cứ pháp luật hiện hành:

• Điều 22 Pháp lệnh ngoại hối 2005 (sửa đổi bởi Pháp lệnh số 06/2013/UBTVQH13) quy định:

  Mọi giao dịch, thanh toán, niêm yết, báo giá, định giá, ghi giá trong hợp đồng không được thực hiện bằng ngoại hối, trừ trường hợp được Ngân hàng Nhà nước cho phép.

• Điều 3 Thông tư 32/2013/TT-NHNN hướng dẫn:

  Ngoại tệ chỉ được sử dụng trong các trường hợp đặc biệt; mọi giao dịch, thanh toán, niêm yết, báo giá trong hợp đồng phải bằng đồng Việt Nam.

➡ Như vậy, việc ghi giá hoặc thanh toán bằng USD trong hợp đồng giữa hai doanh nghiệp Việt Nam là vi phạm pháp luật, trừ khi có giấy phép từ Ngân hàng Nhà nước.

2. Hợp đồng có vô hiệu nếu thỏa thuận giá bằng ngoại tệ?

Theo Điều 122 và điểm c khoản 1 Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015:

Hợp đồng vô hiệu khi mục đích hoặc nội dung vi phạm điều cấm của luật hoặc trái đạo đức xã hội.

Tòa án phân biệt các trường hợp:

2.1 Hợp đồng bị tuyên vô hiệu toàn bộ

• Hợp đồng ghi giá bằng ngoại tệ và các bên chưa thực hiện nghĩa vụ.

• Hoặc thực tế đã thanh toán bằng ngoại tệ.

Khi đó, hợp đồng bị vô hiệu hoàn toàn, các bên phải hoàn trả những gì đã nhận.

2.2 Hợp đồng không bị tuyên vô hiệu

• Hợp đồng ghi giá bằng ngoại tệ nhưng thực tế thanh toán bằng đồng Việt Nam.

Lý do: hành vi vi phạm ngoại hối không xảy ra trên thực tế, Tòa án chỉ yêu cầu sửa đổi điều khoản thanh toán sang đồng Việt Nam để hợp pháp hóa hợp đồng.

Trường hợp này phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 04/2003/NQ-HĐTP: ngoại tệ chỉ dùng làm đơn vị định giá tham chiếu, thanh toán bằng đồng Việt Nam → hợp đồng không bị vô hiệu toàn bộ.

3. Rủi ro pháp lý khi thỏa thuận thanh toán bằng ngoại tệ

Dù hợp đồng không vô hiệu khi thanh toán bằng đồng Việt Nam, việc thỏa thuận ngoại tệ vẫn vi phạm pháp luật.

• Theo Điểm n khoản 4 Điều 23 Nghị định 88/2019/NĐ-CP, các bên có thể bị phạt tiền lên đến 100.000.000 đồng.

4. Khuyến nghị cho doanh nghiệp

1. Rà soát và điều chỉnh điều khoản thanh toán trong hợp đồng.

2. Sử dụng đồng Việt Nam làm phương tiện thanh toán chính.

3. Ngoại tệ chỉ dùng làm đơn vị tham chiếu định giá, không dùng để thực hiện thanh toán.

➡ Thực hiện đúng quy định giúp tránh hợp đồng vô hiệu và phạt hành chính.

Các câu hỏi thường gặp

1. Hợp đồng ghi giá USD nhưng thanh toán bằng VNĐ có bị vô hiệu không?

• Không. Hợp đồng vẫn có hiệu lực nhưng phải sửa điều khoản thanh toán sang VNĐ.

2. Doanh nghiệp có thể sử dụng ngoại tệ khi nào?

• Chỉ khi Ngân hàng Nhà nước cấp phép theo quy định về quản lý ngoại hối.

3. Hợp đồng bị vô hiệu, các bên phải làm gì?

• Hoàn trả những gì đã nhận từ bên kia, theo Điều 130 Bộ luật Dân sự 2015.

4. Vi phạm thỏa thuận thanh toán bằng ngoại tệ bị xử lý thế nào?

• Phạt tiền hành chính lên đến 100 triệu đồng theo Điểm n khoản 4 Điều 23 Nghị định 88/2019/NĐ-CP