Giám hộ là gì?

Giám hộ là việc cá nhân hoặc pháp nhân (người giám hộ) được pháp luật quy định, được Ủy ban nhân dân cấp xã cử, được Tòa án chỉ định hoặc được quy định tại một số điều luật khác, để thực hiện việc chăm sóc, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho một số nhóm đối tượng đặc thù (gọi là người được giám hộ).

1. Người được giám hộ?

Người được giám hộ là người chưa thành niên không còn cha mẹ hoặc cha mẹ không đủ điều kiện chăm sóc, người mất năng lực hành vi dân sự, và người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi. Người này cần được người giám hộ chăm sóc, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ. 

Căn cứ pháp lý:

Điều 47, Bộ Luật dân sự năm 2015

"Điều 47. Người được giám hộ

1. Người được giám hộ bao gồm:

a) Người chưa thành niên không còn cha, mẹ hoặc không xác định được cha, mẹ;

b) Người chưa thành niên có cha, mẹ nhưng cha, mẹ đều mất năng lực hành vi dân sự; cha, mẹ đều có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi; cha, mẹ đều bị hạn chế năng lực hành vi dân sự; cha, mẹ đều bị Tòa án tuyên bố hạn chế quyền đối với con; cha, mẹ đều không có điều kiện chăm sóc, giáo dục con và có yêu cầu người giám hộ;

c) Người mất năng lực hành vi dân sự;

d) Người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.

2. Một người chỉ có thể được một người giám hộ, trừ trường hợp cha, mẹ cùng giám hộ cho con hoặc ông, bà cùng giám hộ cho cháu.”

Như vậy Việc xác định cụ thể từng trường hợp của người được giám hộ sẽ phụ thuộc vào quyết định của cơ quan có thẩm quyền (UBND cấp xã, Tòa án).

2. Điều kiện để làm người giám hộ?

Để được làm người giám hộ cần phải đáp ứng các điều kiện tiêu chuẩn sau đây:

- Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ;

- Có tư cách đạo đức tốt và điều kiện cần thiết để thực hiện nhiệm vụ giám hộ;

-Không đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc bị kết án về một số tội nghiêm trọng chưa được xóa án tích;

- Không phải là người bị tòa án hạn chế quyền đối với con chưa thành niên. Pháp nhân cũng có thể làm người giám hộ nếu đáp ứng điều kiện pháp luật quy định.

Các điều kiện này nhằm giảm rủi ro lạm dụng quyền lực giám hộ (tham nhũng, lạm dụng tài sản, xâm hại nhân thân) và bảo đảm người giám hộ có khả năng thực hiện nhiệm vụ về cả pháp lý lẫn đạo đức.

3. Thủ tục cử người giám hộ?

Chuẩn bị hồ sơ gồm:

Tờ khai đăng ký giám hộ và văn bản cử người giám hộ (nếu là giám hộ cử) hoặc giấy tờ chứng minh điều kiện giám hộ đương nhiên, sau đó nộp hồ sơ tại UBND cấp xã nơi cư trú của người được giám hộ, và cuối cùng là UBND cấp xã xử lý hồ sơ và cấp trích lục đăng ký giám hộ.

Các bước thực hiện thủ tục cử người giám hộ:

3.1. Chuẩn bị hồ sơ:

• Tờ khai đăng ký giám hộ: Theo mẫu quy định
• Văn bản cử người giám hộ: Nếu là giám hộ cử, cần có văn bản cử người giám hộ theo quy định của Bộ luật Dân sự. Văn bản này phải ghi rõ lý do cử người giám hộ, quyền, nghĩa vụ cụ thể của người giám hộ và tình trạng tài sản của người được giám hộ.
• Giấy tờ chứng minh điều kiện giám hộ đương nhiên: Đối với trường hợp giám hộ đương nhiên, cần nộp giấy tờ chứng minh Văn bản ủy quyền (nếu có):
• Nếu ủy quyền cho người khác thực hiện thủ tục, cần có văn bản ủy quyền theo quy định

3.2. Nộp hồ sơ:

Người yêu cầu nộp hồ sơ trực tiếp tại UBND cấp xã nơi cư trú của người được giám hộ Cũng có thể nộp hồ sơ trực tuyến tại Cổng dịch vụ Công quốc gia hoặc gửi qua hệ thống bưu chính

3.3. Tiếp nhận và xử lý hồ sơ:

Bộ phận tiếp nhận hồ sơ tại UBND kiểm tra tính hợp lệ và đầy đủ của giấy tờ. Nếu hồ sơ đầy đủ, hợp lệ, công chức Tư pháp - hộ tịch sẽ ghi vào Sổ hộ tịch và báo cáo Chủ tịch UBND cấp xã để cấp trích lục đăng ký giám hộ

3.4. Trả kết quả:

          Bộ phận Tiếp nhận và trả kết quả sẽ trả trích lục đăng ký giám hộ cho người yêu cầu

4. Quyền của Người giám hộ?

Người giám hộ có quyền đại diện hợp pháp, quản lý tài sản và quyết định các vấn đề liên quan đến người được giám hộ, nhưng phải luôn đặt lợi ích của họ lên hàng đầu. Quyền này bao gồm việc sử dụng tài sản của người được giám hộ để chăm sóc, giáo dục và đáp ứng các nhu cầu thiết yếu, cũng như được thanh toán chi phí hợp lý cho việc quản lý tài sản đó.

a) Các quyền của người giám hộ?

• Đại diện cho người được giám hộ: Người giám hộ có quyền đại diện cho người được giám hộ để xác lập và thực hiện các giao dịch dân sự, cũng như thực hiện các quyền khác theo quy định của pháp luật nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ.

• Quản lý tài sản: Người giám hộ được quyền quản lý tài sản của người được giám hộ.

• Sử dụng tài sản vì lợi ích của người được giám hộ: Người giám hộ có thể sử dụng tài sản của người được giám hộ để chi trả các nhu cầu thiết yếu như ăn, ở, học tập, chữa bệnh và chăm sóc đời sống hàng ngày.

• Được thanh toán chi phí hợp lý: Người giám hộ có quyền được thanh toán các chi phí hợp lý phát sinh trong quá trình quản lý tài sản của người được giám hộ.

• Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp: Người giám hộ có trách nhiệm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được giám hộ.

b) Nghĩa vụ của người giám hộ?

• Chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục (đối với người chưa thành niên);

• Quản lý, bảo toàn tài sản của người được giám hộ; chỉ được dùng tài sản vì lợi ích của người được giám hộ;

• Báo cáo, giải trình về việc quản lý tài sản khi có yêu cầu của người được giám hộ, thân thích hoặc cơ quan có thẩm quyền;

• Không được lạm dụng vị trí giám hộ để chiếm hữu, tặng cho trái pháp luật tài sản của người được giám hộ.

  Người giám hộ vừa là người chăm sóc vừa là người quản lý tài sản — vì vậy luật đặt cho họ cả quyền được sử dụng tài sản vì lợi ích người được giám hộ và trách nhiệm bồi hoàn / chịu trách nhiệm nếu quản lý kém hoặc lạm dụng.

5. Thay đổi, chấm dứt giám hộ và hậu quả pháp lý ?

5.1. Khi nào người giám hộ bị thay đổi?

Người giám hộ không còn đủ điều kiện;

Người giám hộ vi phạm nghĩa vụ, xâm phạm quyền lợi người được giám hộ;

Có yêu cầu chính đáng của thân thích hoặc cơ quan có thẩm quyền;

Người giám hộ từ chối giám hộ vì lý do chính đáng.

5.2. Khi nào người giám hộ bị chấm dứt?

Người được giám hộ đã có năng lực hành vi dân sự đầy đủ;

Người được giám hộ chết;

Cha, mẹ người chưa thành niên đã có đủ điều kiện thực hiện quyền;

Người được giám hộ được nhận làm con nuôi; …

5.3. Hậu quả của việc chấm dứt người giám hộ?

Người giám hộ phải bàn giao, thanh toán tài sản trong thời hạn pháp luật quy định (ví dụ 15 ngày trong một số trường hợp);

Người giám hộ chấm dứt không còn quyền, nghĩa vụ với người được giám hộ (nhưng vẫn phải chịu trách nhiệm bồi thường nếu đã có hành vi vi phạm gây thiệt hại).

Chấm dứt giám hộ phục hồi độc lập pháp lý cho người được giám hộ hoặc chuyển quyền bảo trợ cho người thích hợp khác; thủ tục bàn giao tài sản là biện pháp ngăn ngừa tổn thất do quản lý kém.

Giám hộ là một biện pháp pháp lý bảo vệ chủ thể yếu (trẻ em không có người chăm sóc, người mất năng lực, người khó khăn nhận thức…), đồng thời bảo đảm an toàn pháp lý cho các giao dịch dân sự có liên quan đến họ.